Słownik

Stworzony przeze mnie słownik zawiera najważniejsze i najczęściej pojawiające się na blogu terminy związane z modą XVIII wieku wraz z ich podstawowymi znaczeniami. Jest on uzupełniany na bieżąco, więc jeśli nie możesz znaleźć w nim słowa, które uważasz za istotne lub którego znaczenie chciałbyś poznać, daj mi o tym znać: gabrielaajuranek@gmail.com

Amadis (czyt. amadi) – terminem en amadis (lub amadices) określa się długie i wąskie rękawy, najczęściej, zakończone krótką, pojedynczą falbanką albo wąskim, marszczonym pionowo mankiecikiem.

Przykład sukni z rękawami en amadies

Bavette (czyt. bawet) – fr. bawet. Trójkątna nakładka z tkaniny, służąca do zakrywania widocznej spod otwartego stanika sznurówki. Noszono ją przede wszystkim do sukien w stylu francuskim i przypinano do stanika za pomocą szpilek. Mogła być ozdobiona haftami, klejnotami, pasmanterią lub drabinką z kokardek, tzw. échelle. W języku angielskim bawet określa się mianem stomacher.  

Bawet, lata 1720-te

Belle Poule (czyt. bel pul) - rodzaj XVIII-wiecznej fryzury z umieszczoną na czubku miniaturową fregatą. Coiffure à la Belle Poule pojawiła się w roku 1778 w ramach uczczenia zwycięstwa francuskiej fregaty o tej nazwie nad okrętami Anglików. 

Coiffure a la Belle Poule

Binda - patrz: Colarette. 

Bizarre (czyt. bizar) - fr. dziwaczny. Rodzaj tkaniny jedwabnej popularnej na przełomie baroku i rokoka (szczególnie w latach 1710), cechującej się fantazyjnymi wzorami inspirowanymi Dalekim Wschodem, utrzymanej najczęściej w zdecydowanych, intensywnych kolorach. 

Tkanina typu bizarre, ok. 1700-05

Bonnet (czyt. bonnet) - fr. czepek. W przeciwieństwie do swojego angielskiego odpowiednika, we Francji termin ten oznaczał wszelkiego rodzaju czepki. Szyte one były najczęściej z cienkich, bawełnianych tkanin i na przestrzeni XVIII wieku przybierały najróżniejsze formy. Noszono je przede wszystkich rano, jako element negliży, i jako nocną osłonę włosów. Szczególną popularnością cieszyły się one w latach 1770-80-tych kiedy przybierały postać fantazyjnych zawojów wieńczących wysokie fryzury, często ozdobionych wstążkami i kwiatami. 

Bonnets, 1780

Bons-hommes (czyt. bonzom) - zakończenie rękawów w formie mankietów z dwóch rzędów tkaniny, często stosowane w sukniach w stylu polskim i czerkieskim. 

Fragment ryciny przedstawiającej suknię czerkieską, 1778

Caraco (czyt. karako) – podstawowy typ żakietu, noszony przede wszystkim w latach 70-80-tych XVIII wieku jako ubiór nieformalny. Był mocno dopasowany, odcięty w talii i zakończony falbaną nachodzącą na przednią część spódnicy. Termin caraco używany był także na określenie żakietu w ogóle.

Caraco i spódnica, 1778

Caraco à la polonaise (czyt. karako a la polonez) – także: camisole à la polonaise. Rodzaj żakietu o charakterystycznym dla poloneski, luźnym kroju. Nieodcięty w talii i otwarty z przodu na kształt odwróconej litery V.

Caraco a la polonaise, 1780

Caraco pelisse (czyt. karako pelis) – także: pet-en-l’air. Rodzaj żakietu z plecami układającymi się w plisę charakterystyczną dla sukien w stylu francuskim. 

Caraco pelisse, 1778

Chemise (czyt. szemiz)- fr. koszula, najbardziej spodni element garderoby, noszony zarówno przez kobiety, jak i przez mężczyzn. Chemise raczej nie zmieniała kształtu przez całe stulecie. Szyta była zazwyczaj z lnu (pod koniec wieku także z bawełny), sięgała poniżej kolan i miała dekolt ściągany za pomocą sznureczka. Jej rękawy mogły być albo bufiaste, długości 3/4, albo krótkie. Pełniła funkcję zarówno bielizny dziennej, jak nocnej. Często była noszona także do kąpieli. 

Koszula i sznurówka, 1778

Chemise à la reine (czyt. szemiz a la ren) – fr. koszulka w stylu królowej. Nazwa ta pojawiła się po tym, jak w Salonie 1783 roku wystawiono portret Marii Antoniny ubranej w suknię en chemise i w czasopismach modowych używana była mniej więcej do roku 1785. Była to suknia nieformalna, uważana za pasterską. Jednoczęściowa, ściągana przy dekolcie za pomocą sznureczka, była najczęściej rozcięta z przodu, a jej jedyne ozdoby stanowił rozłożysty kołnierz i szarfa przewiązana w talii. Chociaż na portrecie królowa pozowała w sukni w kolorze białym, na rycinach chemises à la reine bardzo często były kolorowe. We Francji ten typ sukni en chemise noszony był mniej więcej do roku 1785, w pozostałych krajach Europy właściwie aż do końca XVIII wieku 

Chemise a la reine na rycinie z 1784 roku

Chiné à la branche (czyt. szine a la bransz*) - rodzaj jedwabnej tkaniny szczególnie popularny w latach 50-tych  i 60-tych XVIII wieku, charakteryzujący się delikatnym, nieco rozmytym wzorem. Jego główną propagatroką we Francji była markiza de Pompadour. 

Suknia francuska uszyta z tkaniny chine, lata 1760-te

Collarette (czyt. kolaret) - rodzaj obróżki noszonej na szyi, noszonej głównie w latach 1730-70. Mogła przybierać kształt dużej kokardy, riuszki lub wąskiej wstążeczki. Jej końce niejednokrotnie były bardzo długie i opadały na plecy. W języku polskim funkcjonuje pod nazwą kolareta albo (z niemieckiego) binda. 

Binda w formie dużej kokardy na marszczonej taciemce.

Compères - rodzaj zapięcia sukni, stosowanego przede wszystkich w sukniach angielskich i  żakietach, które z czasem wyparło z użycia bawety, polegające na spięciu dwóch przednich kawałków rozciętego pionowo stanika za pomocą haftek lub szpilek. 

Żakiet z zapięciem typu comperes

Corps à baleines (czyt. kor a balen) - fr. ciało z fiszbin. Element bielizny kształtujący kobiecą, męską i dziecięcą sylwetkę, noszony na chemise (koszuli), odpowiednik współczesnego gorsetu (jednak nazwa ta pojawiła się dopiero w XIX wieku). W Polsce nazywano go sznurówką, w Anglii zaś stays.  W XVIII wieku jego rolę było spłaszczenie biustu i uniesienie go wysoko do góry oraz wydłużenie sylwetki i nadanie jej kształtu odwróconego stożka. Odpowiednie usztywnienie zapewniały mu wszyte pionowo fiszbiny. W I. połowie wieku szyto przede wszystkim sznurówki pełnofiszbinowe, a więc bez przerw między fiszbinami, w II. dużo lżejsze i wygodniejsze sznurówki półfiszbinowe, z przerwami między poszczególnymi fiszbinami. Najczęściej posiadały ramiączka. W latach 80-tych zazwyczaj nie nachodziły na biust. 

Corps à baleines, lata 1770-1790-te

Déshabillé (czyt. dezabije) – fr. negliż. Nazwa ta oznacza wszystkie te ubrania, które w danym okresie uważane były za najbardziej nieformalne, przeznaczone do noszenia w zaciszu własnego domu, podczas porannych spacerów lub w czasie podróży. Zazwyczaj były dużo wygodniejsze i luźniejsze niż pozostałe suknie. W każdej dekadzie do kategorii negliżu należały inne ubrania (w latach 70-tych XVIII wieku były to np. żakiety). Nazwa ta często stosowana jest zamiennie z określeniem robe du matin, oznaczającego suknię poranną.

Deshabille na rycinie z 1778 roku

Domino - typ ubioru maskaradowego w formie obszernego, luźnego płaszcza. 

Domino, 1787

Engageantes (czyt. angażant*) - fr. pociągające, powabne. Typ mankietu stosowanego przede wszystkim w robes à la française. składający się z kilku (najczęściej trzech) rzędów falban uszytych z muślinu, gazy lub koronki. Angażanty nie były doszywane bezpośrednio do rękawów. Czasem można spotkać się z informacją, że były one częścią koszuli noszonej pod suknią, najprawdopodobniej jednak były one całkowicie niezależnym elementem garderoby. 

Rękaw z angażantami, 1763

En fourreau (czyt. an furo*) – sposób krojenia pleców sukni, w którym plisa, podobna do tej z sukni francuskiej, zostaje przyszyta do sukni i przechodzi bezpośrednio w spódnicę, charakterystyczny dla sukien noszonych w Anglii od lat 20-tych do końca lat 70-tych XVIII wieku.

Angielska suknia z tyłem en fourreau, 1740-60

En sabote (czyt. an sabot*) - typ mankietu popularnego szczególnie w latach 70-tych XVIII wieku, zmarszczonego na całej długości i wykończonego z obu stron wąskimi falbankami. Najczęściej szyty był z gazy. Doszywany przede wszystkim do rękawów robes à la polonaise. Tym samym terminem określano później także proste rękawy długości 3/4 zakończone pojedynczymi mankietami. 

Fragment ryciny z 1778 roku

En pagode (czyt. an pagod*) - typ rękawów charakterystycznych dla sukien i żakietów w latach 1720-40, długości 3/4, charakteryzujących się bardzo szerokimi, prostokątnymi mankietami. Często wystawały spod nich ozdobne mankiety koszuli w formie koronkowych falbanek. W Polsce na ten typ rękawów mówi się "w pagodę". 

Robe a la francaise, 1725

Fourreau (furo) – w latach 80-tych XVIII wieku fourreau uważano, obok robe, za drugi rodzaj kobiecego ubioru. Wywodziła się z ubiorów dziecięcych, szyto ją zazwyczaj z białych, bawełnianych materiałów. Była jednoczęściowa, o dopasowanych plecach i pojedynczej spódnicy wiązanej pod stanikiem. Później powstawała w wielu wariantach, jak np. fourreau à l'anglaise. Jej angielskim odpowiednikiem jest suknia zwana round gown. 

Fourreau a l'anglaise, 1787

Girandoles (żirandol*) - zawieszenie o trój-poziomowym układzie, złożone najczęściej z dużego kamienia umieszczanego na szczycie, do którego podwieszano element w kształcie łuku lub kokardy, a następnie jeden lub więcej kamieni. Stosowany głównie w kolczykach i broszach. 

Kolczyki girandoles, lata 80-te XVIII wieku

Habit d'Amazone (czyt. abi damazon) - fr. ubiór amazonki. Wzorowany na ubiorach noszonych przez mężczyzn, kobiecy strój jeździecki. Najczęściej składał się z dopasowanego żakietu, kamizelki (często fałszywej) i spódnicy. W Polsce nazywany amazonką, w Anglii - riding habit. 

Habit d'amazone, 1779

Indienne (czyt. ędien) - tkanina bawełniana, drukowana lub malowana w kwiatowe motywy, produkowana na początku w Indiach, później także w Angli i Alzacji. Znana była we Francji już na początku XVIII wieku, jednak aż do 1759 roku była tam zakazana ze względów ekonomicznych. Szczyt jej popularności przypadł na lata 80-te XVIII wieku. W Anglii znana była pod nazwą chintz. 

Robe a l'anglaise (lata 1780-te), tkanina indienne (lata 1740-te)

Kołnierz medycejski - także: kołnierz w stylu Henryka IV. Otwarty, rozłożysty i usztywniony kołnierz, bardzo często wykonany z koronki, nawiązujący formą do kołnierzy noszonych na przełomie XVI i XVII wieku. Popularny przede wszystkim w kostiumach balowych (habits de bal) i ubiorach stylizowanych na historyczne, wkładanych np. do portretów, ale także w ubiorach codziennych. 

Kołnierz medycejski na obrazie Fragonarda z 1769 roku.

Kryza w stylu Henryka IV - rodzaj zamkniętego kołnierza nawiązującego do tych noszonych na przełomie XVI i XVIII wieku, przypominający kryzę. Często stanowił dopełnienie robe en chemise. 

Kołnierz w stylu Henryka IV, rycina z 1787 roku

Lévite (czyt. lewit) - rodzaj sukni noszonej mniej więcej od roku 1778 do połowy lat 80-tych XVIII wieku. Na początku była bawełniana, jednoczęściowa, o luźnym, płaszczykowatym kroju, z biegiem lat uległa jednak dopasowaniu. Noszono ją ze sznurówką lub bez. Najczęściej dopełniały ją wyłożony kołnierz, długie rękawy i charakterystyczny pas. 

Levite, 1778

Marchande des modes (czyt. marszand de mod*) - fr. sprzedawczyni mody. Zawód, który narodził się we Francji w latach 70-tych XVIII wieku i był szczególną domeną kobiet (chociaż marchands des modes bywali także mężczyźni). Projektowały i sprzedawały zarówno ubrania, jak i wszelkiego rodzaju dodatki, ich głównym zadaniem było bowiem wystylizowanie kobiety od stóp do głów - od pantofelków, przez suknię po fryzurę. Najpopularniejszą marchande była pracująca dla Marii Antoniny panna Bertin.

Rose Bertin 

Mules (czyt. mil) - rodzaj obuwia noszonego po domu, pantofelki na dość wysokim obcasie, wydłużonym nosku i pozbawione pięt. W Polsce nazywa się je często muletami. 

Mules, lata 1770-80

Panier – fr. koszyk. Rodzaj stelaża wykonanego z fiszbinowych obręczy, charakterystycznego dla XVIII wieku, błędnie utożsamianego niekiedy z krynoliną. Pojawił się około lat 20-tych XVIIII wieku i z początku miał kształt okrągły, szybko jednak uległ on spłaszczeniu z przodu i z tyłu. Na początku panier był jednoczęściowy, w połowie XVIII wieku uległ zmniejszeniu i rozdzieleniu na dwie, połączone tasiemkami części. W Polsce nazywa się go rogówką, w Anglii natomiast hoop petticoat.  

Jednoczęściowe panier, lata 1770-te

Parfait contentement (czyt. parfe kontan*tman*) - kokarda umieszczana z przodu sukni, charakterystyczna dla sukien o otwartym staniku w kształcie odwróconego "V", przede wszystkim polonesek. 

Elisabeth Vigee-Lebrun Marie-Rose Savalette de Lange de Sanlot, 1776

Parure (czyt. parir) - komplet biżuterii, w Polsce nazywany garniturem. Obejmował najczęściej naszyjnik, kolczyki, broszę, bransoletę i egretę. W całości zakładany był tylko na najważniejsze i najbardziej uroczyste okazje. 

XVIII-wieczne parure

Peignoir (czyt. peńłar) – lekkie, białe okrycie wierzchnie noszone z samego rana, używane przede wszystkim podczas czesania i pudrowania włosów i chroniące przed zabrudzeniem wierzchnią odzież. Tożsame z polskimi słowami pudermantel i podwłośnik. 

Peignoir, 1778

Pelisse (czyt. pelis) - fr. pelisa. Ciepły płaszcz podbity futrem, o wierzchniej warstwie jedwabnej, obramowany futerkiem. Najczęściej szeroki, zaopatrzony w kaptur i wycięcia na ręce. 

Pelisa, 1778

Pierrot (czyt. piero) – typ żakietu noszonego głównie w latach 1785-1795. Był bardzo dopasowany, czasem wycięty z przodu, o długich, wąskich rękawach i charakterystycznej, niewielkiej baskince z tyłu.

Pierrot, początek lat 1790-tych

Pióra – w XVIII wieku noszone głównie przez aktorki i tancerki, od początku lat 70-tych, za przykładem Marii Antoniny, noszone także przez kobiety wyższych sfer. Budziły spore kontrowersje (Maria Teresa, po otrzymaniu portretu Marii Antoniny z piórami we włosach, odesłała go) i szybko stały się narzędziem flirtu (ofiarowanie na balu mężczyźnie pióra wyjętego z własnej fryzury wiązało się ze szczególnymi łaskami). W 1785 roku Maria Antonina uznała je za właściwe tylko dla młodych kobiet i zabroniła ich noszenia kobietom po trzydziestce. 

Modna fryzura ozdobiona piórami na portrecie polskiej szlachcianki, 1775

Redingote (czyt. redingot) – nieformalna suknia wywodząca się z męskiego płaszcza podróżnego, we Francji noszona od lat 80-tych XVIII wieku pod wpływem mody angielskiej. Charakteryzował ją wykładany kołnierz i długie, wąskie rękawy. Najczęściej miała zamknięty stanik zapisany na guziki i otwartą spódnicę wierzchnią. Powstała na fali anglomanii i maskulinizacji odzieży kobiecej, która swoje apogeum osiągnęła w czasie rewolucji.

Redingote, lata 1790-te

Retroussée (czyt. retruse) - sposób noszenia sukni, polegający na podpięciu spódnicy wierzchniej za pomocą sznureczków, bocznych rozcięć lub szpilek. Termin ten nie jest jednoznaczny z określeniem à la polonaise. 

Robe a l'anglaise retrousee

Robe (czyt. rob) – fr. suknia. W XVIII wieku termin ten miał jednak nieco inne znaczenie, niż dzisiaj, najczęściej oznaczał bowiem nie ubiór jednolity (jak współcześnie), lecz złożony osobno ze stanika z doszytą, otwartą spódnicą wierzchnią oraz noszoną pod spodem spódnicą spodnią. Taki model sukni uformował się w pod koniec XVII wieku za panowania Ludwika XIV i całkowicie zniknął dopiero w okresie dyrektoriatu (1794-1799). W XVIII wieku można jednak spotkać suknie jednolite, które także nazywane były robe, np. robe en chemise. Istnieje również spolszczona wersja tego wyrazu, tzw. roba, która oznaczała suknie ceremonialne. 

Suknia, 1750-75

Robe à l’anglaise (czyt. rob a langlez*) – geneza tej sukni sięga już lat 20-tych XVIII wieku, kiedy to noszona była w Anglii jako prosty ubiór codzienny. Składała się wówczas z dopasowanego stanika z doszytą spódnicą wierzchnią i noszoną osobno spódnicą spodnią, a jej cechę charakterystyczną stanowił tył en fourreau – złożony z pionowych plis i nie odcięty w talii. We Francji, na fali powszechnej wówczas anglomanii, pojawiła się jednak dopiero pod koniec lat 70-tych XVIII wieku, a jej największa popularność przypadła na lata 80-te. Jednocześnie udoskonalony został wówczas jej krój – dzięki zastosowaniu fiszbin, stanik stał się bardziej dopasowany, pojawiło się także odcięcie w talii. Tył stanika był krojony w szpic, a spódnica mocno marszczona. Zapięcie sukni angielskiej znajdowało się najczęściej z przodu i stosowano przy nim albo haftki, albo szpilki. Rękawy były dość wąskie i jednoczęściowe. Była to suknia półformalna, szyta z jedwabiu lub bawełny, w tym najbardziej popularnej - indienne. 

Robe a l'anglaise, 1780-65

Robe a l’anglaise retroussée (czyt. rob a langlez retruse*) - fr. suknia angielska podpięta. Określa się w ten sposób każdą suknię angielską, której spódnicę wierzchnia została podpięta. Zabieg ten stosowany był bardzo często, ponieważ chronił suknię przed zabrudzeniem i umożliwiał większą swobodę ruchów. Ważne: tego typu sukni nie nazywa się à la polonaise. 

Robe a l'anglaise retroussee, lata 1780-te

Robe à la circassienne (czyt. rob a la sirkasien)– fr. suknia czerkieska. Noszona przede wszystkim w latach 1778-1781, charakteryzowała się dopasowanym tyłem bez odcięcia w talii, spódnicą spiętą w trzy fałdy różnej wielkości i kontrastowymi zestawieniami kolorów. 

Robe a la circassienne, 1778

Robe à la créole (czyt. rob a la kreol) - fr. suknia kreolska. Suknia ta zaprezentowana została na jednej z rycin modowych w 1778 roku jako habit de bal, czyli strój balowy. Składała się z bawełnianej, przypominającej koszulę, luźnej sukni przepasanej pasem w stylu Lewity i otwartego na całej długości caraco o rękawach długości 3/4. Często uważa się ją za bezpośrednią poprzedniczkę robe en chemise. 

Robe a la creole, 1778

Robe à la française (czyt. rob a la fransez*) – fr. suknia w stylu francuskim. Jedna z najpopularniejszych sukien XVIII-tego wieku, noszona przede wszystkim w latach 1720-1780, jednak szczyt jej popularności przypadł na lata 1750-1760, czyli na czasy panowania madame Pompadour. Wywodziła się ona bezpośrednio z robe volante. Szyta z jedwabiu, na początku była suknią pół-formalną, pod koniec XVIII-tego wieku przeszła do kategorii sukien formalnych. Jej najbardziej znana wersja składała się ze stanika z doszytą do niego otwartą spódnicą wierzchnią, z uformowaną z tyłu tzw. plisą à la Watteau. Jej rękawy najczęściej były dość wąskie, długości ¾, zakończone koronkowymi mankietami, tzw. angażantami. Przód stanika osłaniał tzw. bawet, czyli trójkątna wkładka przypinana do jego krańców za pomocą szpilek, bardzo często dekorowana drabinką z kokardek, tzw. échelle. Właściwy kształt zapewniały jej noszone pod spodem sznurówka i rogówka.  W języku angielskim funkcjonuje pod nazwą sack-back gown.

Suknia francuska - widok z boku, lata 1750-te

Robe à la française retroussée (dans les poches) (czyt. rob a la fransez retruse dan le posz*) - fr. suknia francuska podpięta (przy kieszeniach). Nazywa się tak każdą suknię francuską, której spódnica wierzchnia została podpięta. Najczęściej podpinano ją poprzez przeciągnięcie brzegów spódnicy przez specjalne boczne rozcięcia. Dzięki temu suknia francuska nabierała bardziej nieformalnego charakteru. Często upatruje się w niej genezę późniejszej poloneski. 

Robe a la francaise retroussee

Robe à la levantine (czyt. rob a la lewantin*) - fr. suknia lewantyńska. Suknia inspirowana orientem, noszona przede wszystkim do portretów stylizowanych na orientalne lub w charakterze negliżu. Była to otwarta z przodu narzutka o krótkich rękawach, obramowana futerkiem (def. niepełna) 

Robe a la Levantine, 1778

Robe à la piemontaise (czyt. rob a la piemątez) – fr. suknia piemoncka. Odmiana sukni francuskiej o nieco uproszczonym kroju, z zapięciem compères zamiast bawetu i oraz wąską plisą doszytą na wysokości ramion i luźno zwisającą z pleców.

Suknia piemoncka - widok z boku, lata 1780-te

Robe à la polonaise (czyt. rob a la polonez) – fr. suknia w stylu polskim. Była to suknia pół-formalna, we Francji noszona od końca lat 60-tych do początku lat 80-tych XVIII wieku, jednak modele o podobnym kroju można spotkać już na obrazach z lat 50-tych. Jej cechami charakterystycznymi był nieco luźny krój, otwarty, nieodcięty w talii stanik i spódnica podpięta wierzchnia z tyłu w trzy fałdy. Jej rękawy zazwyczaj były zakończone mankietami z gazy, a spódnica sięgała nieco powyżej kostek. 

Robe a la polonaise, 1778

Robe à la turque (czyt. rob a la tirk) – fr. suknia w stylu tureckim. Nazwa ta obejmuje zarówno suknie stylizowane na tureckie (np. maskaradowe lub noszone do portretów), jak również należące do ubiorów codziennych, noszonych przede wszystkim w latach 1780-1795. Suknia ta mogła być zarówno luźną, nie odciętą w talii narzutką o krótkich rękawach i ukośnie zapinanej górze, jak i bardziej dopasowaną, szytą na bazie sukni angielskiej, o podwójnych rękawach, otwartym staniku na kształt odwróconej litery V i luźno puszczonej spódnicy, utrzymaną najczęściej w intensywnych, kontrastowych kolorach.

Robe a la turque, 1792

Robe en chemise  (czyt. rob an szemiz*) – fr. suknia-koszulka. Pojawiła się we Francji pod koniec lat 70-tych XVIII wieku na fali anglomanii i fascynacji hasłami „powrotu do natury” głoszonymi przez Rousseau, jednak jej geneza sięga początku XVIII wieku i portretów stylizowanych na antyczne, do których arystokratki pozowały ubrane w same koszule. Bezpośrednio jej genezę można upatrywać także w robe à la lévite i   robe à la créole. Szczyt popularności robe en chemise przypadł na lata 80-te. Na początku noszona była głównie przez Marię Antoninę i jej najbliższe towarzystwo, szybko jednak stała się także ulubionym ubiorem mieszczanek. Była to suknia jednoczęściowa, najczęściej rozcięta z przodu, marszczona za pomocą wszytego w dekolt sznurka. Jej cechy charakterystyczne stanowił rozłożysty kołnierz złożony najczęściej z trzech warstw falban oraz szarfa przewiązana w talii. Rękawy mogły być albo bufiaste, albo wąskie. Szyta przede wszystkim z bawełny, mogła być zarówno biała (wtedy najczęściej noszono pod nią spódnicę w kontrastującym kolorze), jak i kolorowa. W czasie Rewolucji była krojona z osobnych części, stała się dopasowana na plecach i pozbawiona kołnierza. W epoce dyrektoriatu noszono ją głównie w wersji białej, z talią podniesioną pod biust. Jedną z jej najbardziej znanych wersji jest tzw. chemise à la reine, występowała ona jednak także w wielu innych wariantach. W latach 80-tych nazywana była również à l’enfant (dziecięcą) lub en Gaule (w stylu Galii).

Robe en chemise, 1788

Robe de cour (czyt. rob dy cur) – fr. suknia dworska. Najbardziej reprezentacyjny ubiór należący do kategorii ubiorów formalnych, noszony podczas dworskich ceremonii. We Francji kształt sukni dworskiej nie ulegał zmianom aż do lat 70-tych. Składała się ona z usztywnionego fiszbinami stanika, spódnicy noszonej na bardzo dużym panier oraz dopinanego trenu. W Anglii rolę sukni dworskiej (court dress) pełniła mantua. 

Robe de cour, 1744

Robe manteau (czyt. rob manto*) – fr. suknia-płaszcz. Suknia ta pojawiła się we Francji na początku XVII wieku jako luźny ubiór poranny, inspirowany ubiorami sprowadzanymi z Dalekiego Wschodu. Z czasem uległa dopasowaniu i formalizacji. Składała się ona z wydekoltowanego stanika wydłużającego talię, noszonego na sznurówce oraz spódnicy wierzchniej (tzw. manteau): z przodu odsłaniającej spódnicę spodnią, z tyłu fantazyjnie podpinaną. Pod koniec XVII wieku znów powrócono do jej luźniejszej wersji, z której wywodzi się popularna na początku XVIII wieku robe volante. W Anglii suknia ta była noszona przez cały XVIII wiek i pod nazwą mantua pełniła funkcję sukni ceremonialnej. W Polsce nazywano ją czasem roba manto. 

Robe manteau, 1687

Robe volante (czyt. rob volant*) – także: robe battante lub adrienne. Pod koniec XVII wieku noszona była przez madame Montespan w czasie jej ciąży, jednak okres jej największej popularności przypada na okres lat 20-50-tych XVIII wieku. Była to suknia typu déshabillé, charakterystyczna dla wczesnego okresu rokoka, jedwabna, z luźnym, fałdzistym przodem i tyłem, noszona na szerokim panier. Najczęściej miała dekolt w kształcie litery V i rękawy en pagode. Z biegiem lat zaczęła ulegać coraz większej formalizacji, aż przekształciła się w robe à la française.

Robe volante, 1720-35

Tremblanty - także: trzęsidła. Rodzaj biżuterii z doczepianymi, ruchomymi kamieniami, przypinane do włosów i drgające przy najmniejszym poruszeniu głową. Mogły przybierać różne kształty, np. owadów. 

Tremblanty na portrecie Anny z Miączyńskich Radziwiłłówej

Volant (czyt. wolan*) - w czasopismach francuskich z lat 1770-1780 słowem volant określa się falbanę doszywaną u dołu spódnicy spodniej, uszytą najczęściej z materiału w kontrastującym kolorze, plisowaną i zdobioną pasmanterią. Stanowiła ona jedną z najbardziej charakterystycznych cech robes à la polonaises i robes à la circassiennes. 

Suknia czerkieska z doszytą u dołu falbaną typu volant

*w terminach oznaczonych gwiazdką zbitkę "an" czytamy tak jak "ą" w nieprawidłowo wymawianym słowie "włączać". 

Bibliografia: 

Biedrońska-Słotowa B., Za modą przez wieki, Kraków 2003.

Boucher F., Historia mody, Warszawa 2003.

Galerie des modes et costumes français / dessinés d'après nature, gravés par les plus célèbres artistes en ce genre; et colorés avec le plus grand soin par Madame Le Beauouvrage commencé en l'année 1778, Paris 1778-1785.

Letkiewicz E., Klejnoty w osiemnastowiecznej Polsce, Lublin 2011.

Magasin des modes nouvelles, françaises et anglaises, décrites d'une manière claire & précise, & représentées par des planches en taille-douce, enluminées, Paris 1786-1789.

Moda. Historia mody od XVIII do XX wieku, pod. red. F. Akiko, Warszawa 2012

Możdżyńska-Nawotka M., Od zmierzchu do świtu. Historia mody balowej, Wrocław 2007.

Orlińska-Mianowska E., Modny świat XVIII i początku XIX wieku, Warszawa 2003.