Krótki przewodnik po epokach, czyli dlaczego po rokoku nie było regencji

Jak wiemy, moda historyczna XVIII i XIX wieku obejmuje tak długi okres czasu, że bardzo łatwo się w nim pogubić. Dlatego zamiast rozdrabniać się na pojedyncze lata, ludzie od dawna lubili grupować modę na poszczególne epoki i okresy. Dzisiaj chciałabym pokazać Wam krótki przewodnik po różnych możliwościach takiego grupowania. 

Największym problemem wszelkiego grupowania są różnego rodzaju nieścisłości i ogólnienia, do których one prowadzą. Możemy bowiem grupować epoki według wydarzeń politycznych, epok literackich lub kierunków w malarstwie. Problem polega na tym, że na modę zawsze wpływało każde z tych zjawisk po trochu. Które pogrupowanie jest więc natrafniejsze? 

Vittorio Reggianini Odpowiedź (fragment)

1. Moda według francuskich okresów politycznych:

• regencja (1715-1723)

• panowanie Ludwika XV 

• panowanie Ludwika XVI 

• Wielka Rewolucja Francuska (1789-1794)

• dyrektoriat  (1794-1799)
• konsulat (1799-1804)

• I cesarstwo (1804-1814)

• restauracja Bourbonów (1814-1830)

• monarchia lipcowa (1830-1848)

• II republika (1848-1852) 

• II cesarstwo (1852-1870) 

• III republika (1870-1940)

Dzielenie okresów w modzie według poszczególnych ustrojów panujących we Francji wydaje mi się najbardziej słuszne (i wcale nie ma z tym nic wspólnego fakt, że jstem frankofilką). Jak wiemy w XVIII i XIX wieku stolicą mody był właśnie Paryż, i to tam najczęściej rodziły się poszczególne kroje i style. Panie innych krajów najczęściej ubierały się właśnie według mody panującej we Francji. 

Portrer Juliette Recamier, jednej z dyktatorek mody epoki dyrektoriatu. 

Po drugie- wydarzenia polityczne we Francji w bezpośredni sposób przyczyniały się do zmian w modzie. I tak moda na rusałki pojawiła się (między innymi) wraz z chęcią odreagowania przez francuską młodzież po okrutnych czasach rewolucji. Do zakończenia tej mody przyczynił się natomiast Napoleon, który zakazał paniom noszenia tak roznegliżowanych strojów. Na modę lat 50 największy wpływ miała natomiast cesarzowa Eugenia, która swoim ubiorem starała się nawiązywać do mody XVIII wieku (oczywiście także francuskiej). Chcąc nie chcąc, panie innych krajów nosiły się więc w sposób podyktowany francuskimi wydarzeniami politycznymi.

Cesarzowa Eugenia, największa ikona stylu lat 50 i 60 XIX wieku. 

Niestety, dzielenie historii mody według wydarzeń we francuskiej polityce ma także swoje minusy. A właściwie to jeden, ale za to znaczny- było ich po prostu bardzo dużo. Tak dużo, że nie wiem, komu chciałoby się ich uczyć na pamięć. 

2. Moda według angielskich okresów politycznych:

• panowanie Jerzego III Hanowerskiego (epoka georgiańska) - 1760-1820*

• regencja i panowanie Jerzego IV Hanowerskiego - 1811-1837*

• panowanie Wiktorii (1837-1901)

• panowanie Edwarda VII (1901-1915)

*z tym, że w popularnych tekstach anglojęzycznych o modzie cały okres 1800-1837 określany jest mianem "regencji". 

Mówienie o modzie według okresów w angielskiej polityce ma chyba pewną bardzo istotną zaletę: jest ich tak mało, że bardzo łatwo je zapamiętać. Jest to również nazewnictwo najbardziej popularne w kręgach kostiumowych, i gdziekolwiek byśmy nie użyli jednego z tych terminów, wszędzie nas zrozumieją. Problem pojawia się wtedy, kiedy próbujemy się według tych terminów porozumieć. Kiedy pewna osoba powie: mam regencyjną sukienkę, jedna osoba wyobrazi sobie ją tak:

A druga tak: 

Pierwsza suknia pochodzi z pierwszej dekady XIX wieku, druga- z około 1830 roku. Moda już dawno się zmieniła, ustrój pozostał ten sam. Czy więc jest możliwe, żeby miał on jakikolwiek faktyczny wpływ na modę? 

Spójrzmy na to z innej strony. Skoro regencja była tylko w Anglii, nie powinniśmy mówić o regencyjnych sukienkach w przypadku innych krajów. Tak więc ta sukienka, wbrew pozorom, wcale nie jest regencyjna. Dlaczego? Bo pochodzi z Francji, jest więc sukienką z epoki dyrektoriatu. Gdyby ta sukienka była hiszpańska, powinniśmy nazwać ją jeszcze inaczej. Zakrawa to o paranoję, ale prawdą jest, że kiedy używamy nazw okresów politycznych, powinniśmy pamiętać, że okres ten odnosi się tylko do jednego kraju, a nie do całej Europy. Jest to wada politycznego grupowania odnosząca się nie tylko do Anglii, ale także do Francji. 

3. Moda według polskich epok literackich: 

• oświecenie (1773-1822): klasycyzm i sentymentalizm 
• romantyzm (1822-1862)
• pozytywizm (1862-1891)
• modernizm lub Młoda Polska (1891-1918)

Ten podział niestety w żadnym wypadku nie zdaje egzaminu. Epoki literackie mają inne nazwy i inne ramy czasowe w różnych krajach. Faktyczny wpływ na modę miał oczywiści romantyzm. Problem polega na tym, że wpływ ten na modę angielską był widoczny już w pierwszym dziesięcioleciu XIX wieku, a na modę francuską dopiero w latach 30. A pozytywizm na przykład w ogóle we Francji nie istniał. Najprostsza sprawa jest XVIII-wieczną z chemise à la reine- Maria Antonina zaczęła ją nosić pod wpływem lektury dzieł Rousseau, Rousseau był głównym sentymentalistą, więc suknię tę spokojnie możemy nazwać sentymentalną. 

Ten dość groteskowy portret jest chyba jednym
z najlepszych przykładów wpływu powieści grozy na modę lat 30. 

4. Moda według stylów w sztuce. 

• akademizm (od XVIII do XIX wieku)
• rokoko (1720-1790) 
• klasycyzm (cały XVIII wiek i początek XIX)
• realizm (XIX wiek)
• impresjonizm (II połowa XIX wieku)
• secesja (koniec XIX wieku)

Ze stylami w sztuce jest ten problem, że zazwyczaj pojawiały się jeden obok drugiego, a czas ich trwania jest bardzo trudny do określenia. I tak na przykład słynne rokoko było obecne w sztuce teoretycznie przez cały XVIII wiek. Teoretycznie, bo okres jego rozkwitu przypada na czas największych wpływów madame Pompadour, czyli lata 50 XVIII wieku. Patrząc w ten sposób, z czystym sumieniem możemy nazwać robe à la française suknią rokokową. Sprawa komplikuje się, kiedy we Francji zaczynają rozpowszechniać się proste kroje angielskie. Kiedy jednak spojrzymy na rokoko nie jedynie jako na styl w malastwie, ale ogólnie jako na styl życia, wtedy z powodzeniem możemy nazywać tak tę epokę, która trwała we Francji aż do czasów Wielkiej Rewolucji Francuskiej. 

Portret madame Pompadour, największej muzy francuskiego rokoka. 

Sprawa jeszcze bardziej komplikuje się wraz z nastaniem XIX wieku. Słyszeliście kiedyś o sukniach w stylu akademickim? Albo w stylu realizmu? Ja też nie. Nie ma wątpliwości, że obrazy pomagały rozpowszechniać dane fasony czy kroje, ale jeśli mówimy o tworzeniu mody, terminy stylów w malarstwie zupełnie nie zdają egzaminu. 

Najpopularniejsza suknia z dzieł Tissota- ten sam fason namalował chyba kilkanaście razy.

Używanie każdej z tych grup określeń niesie za sobą niebezpieczeństwo niezrozumienia lub nieścisłości, dlatego ja osobiście najchętniej posługuję się dekadami. Bardzo często można natknąć się na mieszanie ze sobą nazw poszczególnych grup, co jest wyjątkowo abstrakcyjne. Powiedzenie, że po rokoku była regencja, to jak powiedzieć, że po secesji była II rzeczpospolita. Jedno z drugim nie ma po prostu nic wspólnego. 

Jak widzicie, nazw epok odnoszących się do jednego tylko okresu w modzie może być naprawdę dużo. Mam nadzieję, że mój wpis sprawił jednak, że nie straszna Wam już będzie nawet najbardziej zakręcona terminologia! 

Pozdrawiam, 
Gabrielle